შესავალი:
მდგრადი განვითარების მიზნები (შემდგომში: SDGs) წარმოადგენს 17 ურთიერთდაკავშირებულ მიზანს, რომელიც ჩამოყალიბდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ 2015 წელს გლობალური გამოწვევების მოსაგვარებლად.
SDG-ების მნიშვნელობა მდგომარეობს მათ ყოვლისმომცველ ჩარჩოში, რომელიც აღიარებს სოციალური, ეკონომიკური და გარემოსდაცვითი საკითხების ურთიერთდაკავშირებას. მათი მიზანია სიღარიბის აღმოფხვრა, უთანასწორობის შემცირება, ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობა, გარემოს დაცვა და ინკლუზიური საზოგადოებების ხელშეწყობა.
როგორც გლობალური მოწოდება მოქმედებისკენ, SDG-ები აწვდიან მთავრობებს, ბიზნესს და სამოქალაქო საზოგადოებას ერთობლივი ძალისხმევის მკაფიო საგზაო რუკას, ხელმძღვანელობს ინვესტიციებს და პოლიტიკის გადაწყვეტილებებს უკეთესი სამყაროს შესაქმნელად.
გაეროს მდგრადი განვითარების 17 მიზნიდან, მე-12 მიზანს წარმოადგენს „მდგრადი მოხმარება და წარმოება“, რომელიც, თავის მხრივ, მჭიდროდ აფილირებულია ცირკულარულ ეკონომიკასთან, რაც გულისხმობს ხაზოვანი ეკონომიკიდან ცირკულარულ მოდელზე გადასვლას.
ხსენებული პროცესი მოიცავს ცირკულარული ბიზნეს მოდელების (შემდგომში: CBMs) ფართო გამოყენებას, რომლებიც ხელს უწყობენ რესურსების ეფექტურობას, ნარჩენების მინიმიზაციასა და ღირებულების შენარჩუნებას ეკონომიკურ სისტემაში.
მოცემული სტატიის მიზანია, მეტრიკების გაერთიანება CBM-ების წარმატების გასაზომად, რაც, თავის მხრივ, აფილირებული და ფოკუსირებულია მატერიალური ნაკადების ანალიზზე, სასიცოცხლო ციკლის შეფასებაზე, ცირკულარულ ინდიკატორებსა და სისტემურ აზროვნებაზე.
ცირკულარული ბიზნეს მოდელების შეფასება:
მასალათა ნაკადების ანალიზი (MFA)
მასალათა ნაკადების ანალიზი (შემდგომში: MFA), არის სისტემური შეფასების მეთოდი, რომელიც გამოიყენება განსაზღვრულ სისტემაში მასალების ნაკადისა და ტრანსფორმაციის შესაფასებლად, როგორიცაა კონკრეტული გეოგრაფიული ტერიტორია, ინდუსტრიის სექტორი ან პროდუქტის სასიცოცხლო ციკლი.
გარდა ამისა, MFA ხელს უწყობს ცირკულარულ ეკონომიკაზე გადასვლას, რესურსების ეფექტურ გამოყენებას, ნარჩენების მინიმიზაციის, გადამუშავებისა და ხელახალი მოხმარების პრაქტიკის ხელშეწყობით.
MFA ეფუძნება მეთოდურად ორგანიზებულ ანგარიშებს ფიზიკურ ერთეულებში. იგი იყენებს მასის დაბალანსების პრინციპს მატერიალური ნაკადების (მათ შორის ენერგიის), ადამიანის აქტივობების (ეკონომიკური და სავაჭრო მოვლენების ჩათვლით) და გარემოსდაცვითი ცვლილებების (OECD 2008) ურთიერთკავშირების გასაანალიზებლად.
MFA-ს ძირითადი პრინციპი, ასევე, იყენებს ენერგიისა და მასის შენარჩუნების კანონს: მატერია არც იქმნება და არც ნადგურდება. MFA ასახავს იმას, თუ რას ნიშნავს მიდგომა პრაქტიკაში და როგორ შეუძლიათ პრაქტიკოსებს კონსერვაციის კანონის დემონსტრირება გარემოსთან დაკავშირებული სხვადასხვა ხარისხის სირთულის რეალური პრობლემების გადასაჭრელად.
სასიცოცხლო ციკლის შეფასება (LCA)
სასიცოცხლო ციკლის შეფასება (შემდგომში: LCA), უზრუნველყოფს ყოვლისმომცველ ჩარჩოს CBM-ებთან დაკავშირებული პროდუქტებისა და სერვისების გარემოზე ზემოქმედების შესაფასებლად.
აღნიშნული პარამეტრი შეისწავლის, თუ როგორ შეიძლება LCA-ს გამოყენება CBM-ების პოტენციური სარგებლისა და კომპრომისების რაოდენობრივად დადგენისთვის, რაც, თავის მხრივ, საჭიროებს რესურსების ტრაექტორიების, ენერგიათა გამოყენებისა და ქვეპროდუქტების ემისიების რაოდენობრივ შეფასებას მომსახურების სასიცოცხლო ციკლის განმავლობაში, დაწყებული ნედლეულის შეძენიდან მისი სასიცოცხლო ციკლის ბოლო დამუშავებამდე.
მოწინავე მოდელირების მეთოდოლოგიებისა და მკაცრი მონაცემთა ნაკრების გამოყენებით, თვითმყოფადი სისტემები და ღირებულების ხარისხობრივი გენერირება ცირკულარულ ბიზნეს მოდელებში, ადასტურებს მათ ეფექტურობას ეკოლოგიური ზეწოლის შესამცირებლად და რესურსების მართვის გასაძლიერებლად.
ცირკულარული ინდიკატორები
ცირკულარული ინდიკატორები, წარმოადგენენ მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს ბიზნეს მოდელის ცირკულარულობის შესაფასებლად. აღნიშნული მეტრიკა განიხილავს სხვადასხვა ინდიკატორებს, როგორიცაა ცირკულარული ეკონომიკის ინდიკატორის საზომი (CEIP) და მატერიალთა ცირკულარული ინდიკატორი (MCI) და მათი გამოყენება სხვადასხვა CBM-ების ეფექტურობის შეფასებასა და შედარებაში.
ცირკულარული ეკონომიკის ინდიკატორის საზომი (CEIP) ცირკულარული ბიზნეს მოდელებისთვის არის გადამწყვეტი ინსტრუმენტი, რომელიც საშუალებას აძლევს ბიზნესს შეაფასონ თავიანთი პროგრესი წრიულობის მისაღწევად. ძირითადი შესრულების ინდიკატორების (KPI) ინტეგრირებით, როგორიცაა მატერიალური ეფექტურობა, ნარჩენების შემცირება, პროდუქტის სიცოცხლის გახანგრძლივება და რესურსების აღდგენა, შესაძლებელია გარემო ფაქტორების ზემოქმედებისა და რესურსების მართვის შეფასების განხორციელება.
ამასთან, CEIP - ის შედეგად, ბიზნესებს შეეძლებათ განსაზღვრონ გაუმჯობესების სფეროები, რაც ასევე კრიტიკული ფაქტორია, ამასთან დასახონ რელევანტური მიზნები და შეაფასონ საკუთარი საქმიანობა ინდუსტრიაში არსებული საუკეთესო პრაქტიკებთან მიმართებაში.
საბოლოო ჯამში CEIP ხელს უწყობს ინოვაციურ გადაწყვეტილებებს, ზრდის გრძელვადიან კონკურენტუნარიანობას და ხელს უწყობს გლობალური მდგრადობის მიზნებს, რაც, თავის მხრივ, ასტიმულირებს კომპანიათა ბიზნეს მოდელის ცვლილებას, ხაზოვანი მოდელიდან ცირკულარულ მოდელზე გადასვლის გზაზე.
მატერიალთა ცირკულირების ინდიკატორი (შემდგომში: MCI) წარმოადგენს ცირკულარულ ბიზნეს მოდელებისათვის მნიშვნელოვან მეტრიკას, რომელიც ეხმარება ბიზნესებს შეაფასონ თავიანთი ცირკულარულობის შესრულება პროდუქტის სასიცოცხლო ციკლის განმავლობაში მატერიალთა ნაკადის თვალყურის დევნის შედეგად. MCI ითვალისწინებს ისეთ ფაქტორებს, როგორიცაა რესურსების გამოყენება, მასალათა ხანგრძლივობა და გადამუშავების მაჩვენებლები, რათა დადგინდეს რამდენად იყენებს კომპანია ცირკულარულ მოდელებს.
MCI-ის მიღებით, ბიზნესებს შეუძლიათ განსაზღვრონ ოპტიმიზაციის შესაძლებლობები, დასახონ ცირკლარული მიზნები და შეადარონ მათი შესრულება არსებულ მოთამაშეებს.
MCI არა მხოლოდ მხარს უჭერს ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღებას, არამედ ხელს უწყობს ცირკულარული ბიზნეს მოდელების ინტეგრირების პროცესს, რაც საბოლოოდ ბმაშია ეკონომიკურ ზრდასთან და გარემოს მდგრადობასთან.
სისტემური აზროვნება
სისტემური აზროვნების მიდგომას შეუძლია შესთავაზოს ღირებული შეხედულებები CBM-ების კომპლექსურ ურთიერთქმედებებზე და დამოკიდებულებებზე.
სისტემური აზროვნება გადამწყვეტ როლს ასრულებს ცირკულარული ბიზნეს მოდელების შეფასებაში, რადგან ის ხაზს უსვამს ეკონომიკური ეკოსისტემის ფარგლებში სხვადასხვა კომპონენტების ურთიერთდაკავშირებას. ჰოლისტიკური პერსპექტივის განსაზღვრით, ბიზნესებს შეუძლიათ განსაზღვრონ კომპლექსური ურთიერთკავშირი მასალებს, პროდუქტებსა და დაინტერესებულ მხარეებს (Stakeholders) შორის, რაც თავის მხრივ ქმნის მრავალმხრივ შესაძლებლობას ცირკულარული მოდელების ეფექტურობის შესაფასებლად.
დასკვნა:
მეცნიერულად მძლავრი მეთოდებისა და მეტრიკის გამოყენება, როგორიცაა მასალათა ნაკადების ანალიზი, სასიცოცხლო ციკლის შეფასება, ცირკულარული ინდიკატორები და სისტემური აზროვნება, გადამწყვეტია რესურსების ეფექტურობისა და მდგრადობის მხრივ, ცირკულარული ბიზნეს მოდელების გავლენის შესაფასებლად.
აღნიშნული მიდგომების მიღებით, მკვლევრებსა და პრაქტიკოსებს შეუძლიათ უკეთ გაიგონ და გააუმჯობესონ CBM-ების გარემოსდაცვითი, სოციალური და ეკონომიკური სარგებელი, რაც საბოლოო ჯამში ხელს შეუწყობს დაინტერესებულ მხარეებს ცირკულარული ბიზნეს მოდელების იმპლემენტირებისთვის.