ცნობილი მეცნიერისა და საზოგადო მოღვაწის თედო ჟორდანიას (1854-1916) შვილიშვილი - გივი გიორგის ძე ჟორდანია (1911-2001) - ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი და ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის შუა საუკუნეების კათედრის გამგე გახლდათ. მიუხედავად იმისა, რომ 1921 წელს იგი ჯერ კიდევ სკოლაში სწავლობდა, მან იმხანად მომხდარი მოვლენების შესახებ ფრიად საყურადღებო მოგონება შემოგვინახა.
პროფესორი გივი ჟორდანია იგონებდა: “მეორე კლასში ვიყავი, როცა საქართველოს გასაბჭოება მოხდა... თბილისში გამოდიოდა ჟურნალი “ეშმაკის მათრახი”. “ეშმაკი” - ცნობილი სოციალ-დემოკრატის ნესტორ კალანდაძის ფსევდონიმი იყო და ჟურნალის საშუალებით ლენინს ამასხარავებდა. ჟურნალი სამასწავლებლოში იდო ხოლმე. გასაბჭოების მერე სამასწავლებლოში პირველად რომ შევედი, ჟურნალი ისევ მაგიდაზე გადაშლილი დამხვდა...
იმ პერიოდში ხალხს საბრძოლო სულისკვეთება ჰქონდა. არ უნდოდათ თავისუფლების დათმობა, მაგრამ ჟორდანიას მთავრობა გამოდგა უხეირო. შემზარავი შეცდომები იყო დაშვებული... ჩვენ შეგვეძლო ომის მოგება, თუ ეროვნული მთავრობა გვეყოლებოდა. გვყავდა: შესანიშნავი ჯარისკაცები, რომლებმაც I მსოფლიო ომი გამოიარეს და საბრძოლო გამოცდილება მიიღეს, 15 ათასამდე ოფიცრობა და კარგი გენერლები.., რომლებიც არ გამოიყენეს. მთავრობა ხალხს არ ენდობოდა, თავადაზნაურობისა კი ეშინოდა. ეს თავადაზნაურები კი პატრიოტული სულისკვეთებით იყვნენ მომართულნი...
მახსოვს, თებერვლის დღეებში მამა თოფს როგორ აიკიდებდა და ღამის პატრულში მიდიოდა, რომ ბოლშევიკებს პროკლამაციები არ გაევრცელებინათ.
21 თებერვალს, გასაბჭოებამდე ოთხი დღით ადრე, გავრცელდა ხმა, რომ თბილისში XI არმიის ტყვეები უნდა ჩაეტარებინათ. 500-მდე იუნკერმა თბილისის მისადგომებთან 6500 ჯარისკაცი აიგდო ტყვედ. ხალხს იმედი მიეცა, რომ გამარჯვება შესაძლებელი იყო. მაშინდელ მთავრობას ის 15000 ოფიცერი რომ გამოეყვანა, XI არმიას მთლიანად გაანადგურებდნენ. მაგრამ მათ კავალერიაც კი არ შექმნეს... - “თავადაზნაურობას ცხენებით კუნკული მოუნდა და ამის უფლებას არ მივცემთო”...
ძალიან არეული დრო იყო. სახლიდან გარეთ არ მიშვებდნენ, მაგრამ ისე მაინტერესებდა ტყვეების ნახვა, რომ გავიპარე. კარგად მახსოვს: დღევანდელ რუსთაველის პროსპექტზე ნოე ჟორდანიამ ეტლით ჩაიარა. ადგილ-ადგილ ჩერდებოდა, ხალხს სიტყვით მიმართავდა, თუმცა ორატორული ნიჭით არ გამოირჩეოდა. ხალხი კარგად ხვდებოდა. პატიოსანი კაცი იყო: ძველი პალტოთი და კალოშებით გაატარა თავმჯდომარეობის პერიოდი, მაგრამ ცუდი იდეები ჰქონდა. კლასთა ბრძოლას ქადაგებდა, ამბობდა: “მუშათა კლასს სამშობლო არა აქვსო”.
პროფესორ გივი ჟორდანიას მოგონებიდან განსაკუთრებით საყურადღებოდ გვეჩვენება რუსეთის საბჭოთა საოკუპაციო არმიის იმ სამხედრო მოსამსახურეების გარეგნული მდგომარეობის აღწერა, რომლებიც ქართულმა ჯარმა ტყვედ აიყვანა და თბილისის მთავარ პროსპექტზე ჩაატარა.
ზემოხსენებულ მოგონებაში ვკითხულობთ: “პროსპექტზე ტყვეები გამოატარეს. ჭუჭყიანები, წვერგაუპარსავები იყვნენ. ზოგს მწერები ეხვია. დახეულ ფეხსაცმელში თითები უჩანდათ. ჰაერში სიბინძურის სუნი ტრიალებდა. აი, ასეთი იყო XI წითელი არმია.
ჯარში მაშინაც იგივე ლოზუნგი მოქმედებდა, რაც სტალინმა სამამულო ომის დროს აამუშავა: “Ни шагу назад!” თუ გაიქცეოდი, უკნიდან გესროდნენ. ამიტომაც იძულებულნი იყვნენ, ემსახურათ.
დატყვევებული ჯარისკაცები დავრდომილნი, საცოდავები იყვნენ. ამიტომ ხალხში არც სიძულვილისა და არც ზიზღის გრძნობა არ გამოუწვევიათ. მხოლოდ _ სიბრალული. ცხვრებივით მიერეკებოდნენ სიონის ეკლესიისაკენ. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის საცხოვრებელთან ახლოს, მოედანზე განათავსეს. როდესაც მაშინდელი კათოლიკოს-პატრიარქი ლეონიდე ოქროპირიძე სახლიდან გამოვიდა და სიონისაკენ გაემართა, რათა წირვა-ლოცვა აღევლინა ქვეყნისა და ჯარისათვის, ეგრეთწოდებულმა ბოლშევიკმა ტყვეებმა მუხლებზე დაიჩოქეს: “Владыка, благослави...” ლეონიდმაც პირჯვარი გადასწერა.
აი, ასეთი “ბოლშევიკური” სულისკვეთებით იყო გამსჭვალული XI არმია, რომელიც პიატიგორსკში დაიბადა და ათარბეგოვი მეთაურობდა. ათარბეგოვმა თავის დროზე თბილისში სიონის ზარი ჩამოაგდო და ხაზინაში წაიღო. ზარი დამზადებული იყო ოქროს, პლატინისა და ვერცხლისაგან. რომ ჩამოკრავდნენ, მთელ თბილისს ესმოდა”.
აქვე განვმარტავთ, რომ იმხანად გიორგი ათარბეგოვად (1892-1925) სახელდებული საბჭოური საგანგებო კომისიის ანუ იმავე იმავე “ჩეკას” (ЧК) ერთ-ერთი ხელმძღვანელი ადრე - გეურქ ათარბეგიანად იწოდებოდა. 1925 წლის 22 მარტს, თბილისთან მომხდარი ავიაკატასტროფისას ჩამოვარდნილ თვითმფრინავში ათარბეგოვთან ერთად დაიღუპნენ მისი თანამოაზრენი, ბოლშევიკი პარტიული და სახელმწიფო მოღვაწენი - ალექსანდრე მიასნიკოვი/მიასნიკიანი (1886-1925) და სოლომონ მოგილევსკი (1885-1925), რომლებსაც მრავალი დანაშაული მიუძღვოდათ.
აღსანიშნავია, რომ 1966 წელს, როდესაც პროფესორმა გივი ჟორდანიამ მონაწილეობა მიიღო პარიზში გამართულ საფრანგეთ-რუსეთის ურთიერთობის სამეცნიერო კოლოქვიუმში, მას შესაძლებლობა მიეცა, რომ იქ მცხოვრები ქართველი ემიგრანტებიც მოენახულებინა. სხვა ემიგრანტებთან ერთად, იგი შეხვდა გენერალ გიორგი კვინიტაძესაც (1874-1970), რომელიც იმხანად უკვე ღრმად მოხუცებული გახლდათ.
მოგონებაში ვკითხულობთ: “ქართული სათვისტომოს უფროსი იყო მწერლის ივანე ზურაბიშვილის შვილი - ლევანი, რომელმაც ერთ-ერთი საუბრის დროს მოულოდნელად მკითხა, გენერლის ნახვას ხომ არ ინებებდითო? ეროვნული არმიის უკანასკნელი მთავარსარდალი, გენერალი კვინიტაძე იგულისხმა. სიამოვნებით დავთანხმდი.
კვინტაძე ქალაქგარეთ, შატუში ცხოვრობდა... ორსართულიანი საკუთარი სახლი ჰქონდა... 92 წლის მოხუცი იყო, მაგრამ მის წარმოსადეგობას არაფერი დაჰკლებოდა. განუწყვეტლივ თუთუნს ეწეოდა. საკუთარი ხელით გამოთლილი ხის მუნდშტუკი ჰქონდა. როდესაც ჩემი გვარი გაიგო, სახე აემრიზა... როდესაც შეიტყო, რომ ნოე ჟორდანიასთან ნათესაური კავშირი არ მქონდა და თედო ჟორდანიას შვილიშვილი ვიყავი, საოცარი სითბოთი განეწყო ჩემს მიმართ... შეკითხვა დამისვა:
- ყმაწვილო, ომი როდის წავაგეთ?
ვუპასუხე: - 1921 წლის თებერვალ-მარტში-მეთქი.
არ დამეთანხმა. - 1920 წლის აპრილში (აზერბაიჯანში წითელი არმია იმ დროს შევიდა) წავაგეთო.
საქართველოს აზერბაიჯანთან ურთიერთდახმარების ხელშეკრულება ჰქონდა დადებული. ამიტომ, როცა ბოლშევიკებმა აზერბაიჯანის ოკუპირება მოახდინეს, საქართველო მოვალე იყო დახმარება გაეწია მეზობელი ქვეყნისათვის, მაგრამ ასე არ მოიქცა. ბატონ გიორგისთან საუბარში გაირკვა, რომ ის ამ ხელშეკრულების პირობის შესასრულებლად 40 ათასი ჯარისკაცითა და ოფიცრებით აზერბაიჯანისაკენ წასულა, მაგრამ გზაში დეპეშა დაეწია. ნოე ჟორდანია ჯარის უკან დაბრუნებას მოითხოვდა. 1920 წლის 2 დეკემბერს ბოლშევიკებმა სომხეთიც დაიპყრეს. სომხეთს საქართველოც მიჰყვა...
საუბარმა ორ საათს გასტანა. გენერალი ვეღარ გვთმობდა... კვინიტაძემ ალაყაფის კარებამდე გამოგვაცილა. საფეთქელთან თითი დაატრიალა და გვკითხა:
- სოციალისტებს ხომ არ აკლიათ?”
მეშვიდე ნაწილი - სოფიო ჩიჯავაძე-კედიასი