იხილეთ პირველი ნაწილი
ტარიფის ორპირად მჭრელი ეფექტი..
აქ ნახსენებმა სატარიფო პოლიტიკამ, ისევე როგორც მის შესაძლო გაგრძელებამ, შეუპოვარი კრიტიკა გამოიწვია. ოპონენტები ვრცლად საუბრობენ როგორც უკვე დამდგარ უარყოფით ეფექტზე, ისე მოსალოდნელ შედეგებზე. ამ სტატიის ფარგლებში ვეცდები ანტისატარიფო კამპანიის რამდენიმე, ჩემი აზრით, ძირითად ასპექტზე შევჩერდე.
(1) აშშ-ჩინეთის გეოპოლიტიკური მეტოქეობა:
ტრამპის მიერ წამოწყებული სატარიფო პოლიტიკის მთავარი გაცხადებული გეოპოლიტიკური სამიზნე, უწინარესად, ჩინეთია. ამასთანავე, ჩინეთის მიმართ ტარიფების ზრდის მოწინააღმდეგები თვლიან, რომ თუკი სატარიფო ომმა რაიმე რეალური შედეგი გამოიღო, ეს დიდ წილად უარყოფითი შედეგი იქნება.
აქ უწინარესად ეკონომიკური მხარეა აღსანიშნი, რაც ამერიკული და ჩინური ექსპორტ-იმპორტის ბაზრების ურთიერთდაკავშირებულობაშია. მისი მექანიკური დაზიანება თანაბრად მავნე იქნება როგორც აშშ-სა და ჩინეთისათვის, ისე გლობალური სისტემისათვის. მეტიც, მიიჩნევა რომ სატარიფო ომით თეთრი სახლი - უნებლიედ - ხელს შეუწყობს პეკინს ჩინეთის, როგორც გლობალურ ასპარეზზე, პასუხისმგებლიანი და პროგნოზირებადი აქტორის რეპუტაციის დასამკვიდრებლად. თანამდროვე დეზინფორმაციული და სხვა პროპაგანდისტული ნარატივების პირობებში, - განსაკუთრებით, აშშ-ს მხრიდან მის პარტნიორებთან თუ მოკავშირეებთან გართულებული ურთიერთობების ფონზე - ჩინეთი იმ შესაძლებლობას არ გააცუდებს. კერძოდ, იგი მაქსიმალურად შეეცდება უფრო მეტი ბზარი შეიტანოს აშშ-ს ირგვლივ ფორმირებულ სამოკავშირეო სისტემაში და ამით აშშ-ს მისი ერთ-ერთი მთავარი, - ალიანსებზე საყრდენი გამოაცალოს.
(2) ეკონომიკური „ქვე“-ტექსტი:
მოვისმინეთ, რომ მკაცრი სატარიფო პოლიტიკით თეთრი სახლის ადმინისტრაცია ეკონომიკური ნაციონალიზმის ტრენდს უწყობს ფეხს, პროტექციონისტური ზომებით - როგორც თავად ამბობენ - ნაცვალგების პრინციპით პასუხობს სხვა ქვეყნებს და, პარალელურად, საკუთარი წარმოების სტიმულირებას ცდილობს.
თუმცა, ხსენებული ამოცანების შესრულება მხოლოდ სატარიფო განაკვეთების ხარჯზე პრობლემის არათუ გამარტივებას, არამედ პოტენციურად მის უფრო დამძიმებას იწვევს. ერთი შეხედვით, საბიუჯეტო შემოსულობების მატებასთან ერთად, გაზრდილი ტარიფი თავის „ეკონომიკურ კუდს“ ისევ და ისევ ამერიკელ მომხმარებელზე მოიქნევს. აქ საქმე ისაა, რომ მეტობით სატარიფო განაკვეთი ჯერ:
- აუცილებლად იმპორტირებული საქონლის სარეალიზაციო ფასის მატებაში აისახება,
- ეს კი საშუალო სტატისტიკური ამერიკელის ჯიბეზე აისახება (წლიურად, სადღაც 1000 – 1,200 აშშ დოლარის ფარგლებში),
- ხოლო მერე უკვე ეკონომიკაში ჭარბი ფულის მოხვედრის შედეგად გაზრდილ ინფლაციაში,
- შემდეგ უკვე გაძვირებული ნედლეულისგან დამზადებული ამერიკული პროდუქციის მაღალ ღირებულებასა და მის დაბალ საექსპორტო კონკურენტუნარიანობაში,
- საფონდო ბირჟებზე ინდექსების დაღმასვლაში სამომხმარებლო ბაზარზე უარყოფით განწყობათა გამო და....
ყოველივე ამით, ეკონომიკურად მავნე ჯაჭვური რეაქცია, ფაქტობრივად, აქტიურ პროცესში ჩაშვებულია.
ამასთანავე, დიდი შეცდომაა იმაზე ფიქრი, თითქოსდა, სატარიფო ომის შედეგად ჩინეთს „სრულ გამარჯვებაზე“ ექნება პრეტენზია. ჩინური რისკ-ფაქტორები, ამ შემთხვევაში, ქვეყნის ეკონომიკის სასესხო ვალდებულებებით დამძიმებაა, ფაქტობრივად კი - ერთგვარი „სავალო მახეა“. ამასვე ემატება უძრავი ქონების ბაზარზე გადახურება, რაც სესხებზე ბმაში მაღალი საფრთხის მქონეა.
ხსენებული რისკების სამართავად თუ არა, მათი ნეგატიური შედეგის დროში გადასავადებლად ან შესამცირებლად მაინც, ჩინურ ეკონომიკას ესაჭიროება მაღალი ტემპის წარმოების შენარჩუნება. ესეც, ცხადია, იმ პირობით, თუკი წარმოებულ პროდუქციას ასევე მაღალი გასაღება ექნება. იმის გათვალისწინებით, რომ ამ მხრივ შიდა სამომხმარებლო ბაზარი პრაქტიკულად ზღვარზეა, პეკინისთვის საექსპორტო ბაზრებზე დაუბრკოლებელი წვდომა პრიორიტეტად რჩება. შესაბამისად, ტარიფების ზრდის გამო ამერიკული ბაზრის შეზღუდვა ჩინეთში წარმოებული საქონლისათვის არა მარტო ეკონომიკური, არამედ პოლიტიკურად და სოციალურად მომეტებული რისკების მომასწავებელია ჩინეთის ხელისუფლებისათვის.
აღსანიშნია ისიც, რომ პეკინის მხრიდან ერთ-ერთ სავარაუდო პასუხად, ადგილობრივი წარმოებისათვის დამატებით სუბსიდიებთან ერთად, შესაძლოა იქცეს საექსპორტო საქონლის პოტენციალის გაზრდა მისი ჩამოფასების ან გაცვლითი კურსის შემდგომი მანიპულირების გზით. ამით კი, პრაქტიკულად, აშშ-ს გამკაცრებულმა სატარიფო პოლიტიკამ ერთ-ერთი მთავარი მიზნის - ჩინეთის არაკეთილსინდისიერი სავაჭრო პრაქტიკის - მოთოკვის ნაცვლად, შესაძლოა, ასეთი პრაქტიკის შემდგომი განვრცობაც კი გამოიწვიოს.
(3) ინსტიტუციური პროცედურები
შეერთებულ შტატებში მიმდინარე ორაზროვანი პროცესების გათვალისწინებით, ახალი სატარიფო პოლიტიკის კრიტიკოსები, აგრეთვე, მიუთითებენ ამ პოლიტიკის ამოქმედების ინსტიტუციურ ნაკლზე.
მართალია, პრეზიდენტ ტრამპს ერთპიროვნულად გადაწყვეტილების საფუძველი შესაბამისი კანონით აქვს (The 1977 International Emergency Economic Powers Act) და ფორმალურ მხარეს არ დაეწუნება. თუმცა იმ „უცნაურობების“ გათვალისწინებით, რასაც 20 იანვარს მოყოლებული მრავლად აქვს ადგილი, ასეთი მასშტაბის გადაწყვეტილების მიღება კაბინეტთან და ფედერალურ სააგენტოებთან სათანადო კონსულტაციის გარეშე, არსებული მოსაზრებით, საფრთხეს უქმნის ქვეყნის მართვის ინსტიტუციურ საფუძვლებს.
ეს საკითხი მით უფრო აქტუალურია, თუკი გავითვალისწინებთ ტრამპის ამჟამინდელი ადმინისტრაციის სრული ლოიალურობის პრინციპით ფორმირებას. ეს კი გადაწყვეტილებათა, პრაქტიკულად, უპირობოდ აღსრულების წინაპირობას ქმნის. თუმცა, ეს დელიკატური წახნაგი ცალკე, უფრო ვრცელი მსჯელობის თემაა.
ნაკლები პიარი, მეტი შედეგიანობა
სატარიფო პოლიტიკა ისეთივე ხელოვნებაა, როგორც სასანქციო. არც ერთს და არც მეორეს ჯადოსნური ჯოხის მოქნევით არ შეუძლია შედეგის გამოღება, თუკი სწორ კონტექსტში, პირობებში და გააზრებული მართვით არ ხორციელდება. მეტიც, ტარიფების შემთხვევაში ეს იმ სკალპელს მოგვაგონებს, რომლის უხეიროდ გამოყენებამ, შესაძლოა, აქეთ დაგაზიანოს.
ეკონომიკურ ნაციონალიზმსა და პროტექციონიზმზე ახლა დეტალურად რომ არ შევჩერდე (წარსულში ამ თემატიკას რამდენიმე პუბლიკაცია მივუძღვენი), ორიოდე სიტყვით შემდეგზე შევჩერდები. კერძოდ, ტარიფის, როგორც ეროვნული წარმოების დაცვისა და სტიმულირების საშუალებაზე საუბრისას, მნიშვნელოვანია მის სწორ ამოქმედებასთან ერთად სხვა ეკონომიკურ კომპონენტებთან სინქრონში ურთიერთქმედება.
ასე მაგალითად, გლობალურ მოთამაშეთა მხრიდან არაკეთილსინდისიერი პრაქტიკის საქმით, და არა სიტყვით, აღსაკვეთად ასევე აუცილებელია გლობალური მასშტაბით პარტნიორებთან სათანადო ალიანსების განმტკიცება. თუმცა, ნაცვლად ამისა, ის რასაც ჩვენ დღეს ვხედავთ, არის „მოკავშირისა“ და „მეტოქის“ ცნებების სრული აღრევა და დამკვიდრებული კატეგორიების თავდაყირა ამოტრიალება. ეს კი რევიზიონისტულ ქვეყნებთან სავაჭრო დაპირისპირებისას ტარიფების გამოყენებას უშედეგოს ხდის.
ტარიფის მართვას ვახსენებთ და ერთსაც დავძენ: ასეთ დროს არსებითია არა მარტო გარკვეული პოლიტიკური ხელწერის პრინციპების დონეზე გააზრება, არამედ საოპერაციო-ტექნიკური საკითხებიც. მაგალითისათვის, შესაბამის წრეებში გავრცელებულია აზრი გაზრდილი ტარიფების მიზნობრივ ამოქმედებაზე. კერძოდ, საუბარია ეროვნული უსაფრთხოების კონკრეტული მიმართულებების - თავდაცვა, ენერგეტიკა, ჯანდაცვა და სხვ. - კუთხით ასევე კონკრეტული ნომენკლატურის საქონლის მეტი განაკვეთით, ე.წ. შერჩევით დაბეგვრაზე.
ასევე, საოპერაციო ნაწილში ყურადღება ექცევა სამიზნე ქვეყნებიდან წარმოების მესამე ქვეყნებში გადატანას. ასეთი რეალოკაციის კარგ მაგალითს, დღესდღეობით, ჩინეთი იძლევა: სწორედ რომ ასეთ მესამე - „დამაკავშირებელ“ - ქვეყნებში (მექსიკა, ვიეტნამი, ა.შ.) წარმოებული საქონლის აშშ-სა თუ ევროპის ბაზრებზე შეღავათიანი ტარიფებით მოსახვედრად. აქაც, გამართული სატარიფო პოლიტიკა, სხვა შესაძლო ასპექტებთან ერთად, შემდეგ საოპერაციო მიდგომას კარნახობს:
(ა) ტარიფების განსაზღვრას (რაც არცთუ იოლი გამოწვევაა) მესამე ქვეყნების წარმომავლობის პროდუქციაში ე.წ. „ჩინური კონტენტის“ პროპორციულად, და, -
(ბ) ასეთი ქვეყნებისათვის მეტი და უკეთ განმარტებისათვის, რომ უცხო ქვეყნის საწარმოო პოტენციალის ჭარბი ინფილტრაცია, ისევე როგორც ადგილობრივი საწარმო დარგების „შინაარსობრივად გაუცხოვება“ ამავე დარგების განვითარების პერსპექტიულობას ემუქრება. შედეგად, სერიოზული რისკის ქვეშ ექცევა მესამე „დამაკავშირებელი“ ქვეყნების ეკონომიკური და, მაშასადამე, ეროვნული უსაფრთხოებაც.
ეკონომისტები, ასევე, სამართლიანად აღნიშნავენ, რომ ბაზრის დაცვისა და ეროვნული წარმოების სტიმულირებისათვის, გონივრული სატარიფო პოლიტიკის კვალდაკვალ, დამატებით ხელშემწყობი მექანიზმებია საგადასახადო შეღავათები, შესყიდვების გამართული სისტემა, სამთავრობო სუბსიდიები.
და რაც მთავარია და რაზედაც უკვე საგანგებოდ ვახსენე, ეს არის აშშ-ს მხრიდან მოკავშირეობისა და პარტნიორობაზე არსებული გლობალური საალიანსო სისტემის შენარჩუნება-განმტკიცება. ამ თვალსაზრისით, იმედია, ისევ აქტუალური გახდება ერთხელ გაჟღერებული ინიციატივა ნატო-ს ანალოგად სავაჭრო თავდაცვითი სისტემის ფორმირებაზე. საერთო რისკებისა და საფრთხეების იდენტიფიცირებით, ასეთი სისტემა, პირველ რიგში, უნდა მიემართოს შემდეგი მიმართულებებით პოლიტიკის კოორდინირებაზე, კერძოდ:
(1) ტექნოლოგიების ექსპორტზე კონტროლი;
(2) ინვესტიციების სკრინინგი, და, -
(3) კრიტიკული მინერალური რესურსების მომარაგება-მიწოდება.
„დამკვიდრებისათვის ბრძოლა“
ეს ქვესათაური შემთხვევით არ ვამჯობინე და იგი „გადარჩენისათვის ბრძოლის“ პერიფრაზს წარმოადგენს. „დამკვიდრებაც“ იმიტომ ვარჩიე, რომ ნაცვლად მუდმივად გოდებისა თუ „რა გვეშველება?“, ჩვენი ქვეყანა განვითარებაზე, - მაშასადამე, მზარდი კონკურენციის მქონე „უწესრიგო სამყაროს“ პირობებში საკუთარი ადგილის დამკვიდრებისაკენ უნდა ისწრაფოდეს. ამიტომაც, საერთო-განწყობაც მხოლოდ წინსვლაზე, მომავლის დღის წესრიგით ნაკარნახევ აქტიურ მოქმედებაშია, ახლის ძიებაში, ნახტომისებური განვითარების ხორცშესხმაში.
ის სურათი, რაც დღეს ჩვენს თვალწინ ყალიბდება საერთაშორისო ურთიერთობის მეტად მკრთალ და პირობით სისტემურობაზე მიუთითებს. მეტიც, იქმნება შთაბეჭდილება რომ შემდგომი პროცესები უფრო მეტი უსისტემობითა და ალოგიკურობით გამოირჩევა. თუმცა, შესაძლოა სწორედ ასეთი სამყარო არის ის „ახალი ნორმალურობა“ (“new normals”), რომელიც ბევრად მომთხოვნია, მათ შორის, კომპაქტური („მცირე“) ქვეყნების კონკურენტუნარიანობისა და რეზისტენტულობის მიმართ?
ფაქტია, რომ ამ სტატიაში აღწერილი პროცესების ფონზე, რაც დიდი სურათის მხოლოდ მცირე ნაწილია, „გეოპოლიტიკური ძიძობის“ იმედად სრულად ვეღარ ვიქნებით: ეს უპერსპექტივოცაა და სარისკოც. ბევრად სწორი საკუთარ რესურსზე დაყრდნობა და გარე სამყაროსთან ურთიერთსარგებელზე კომუნიკაციის აწყობაა - თანამდეროვე ჟანრის ყველა ნიუანსისა თუ ელფერის გათვალისწინებით. ქართული რეალისტური შესაძლებლობების პოლიტიკის დრო დადგა.